به نقل از «ایسنا»

زیرک؛ اسطوره‌ تکرار نشدنی موسیقی کُردی

تاریخ انتشار: ۲۵ شهریور ۱۳۹۹ | کد خبر: ۲۹۲۹۸۴۲۳

ایسنا/کردستان کسی که موسیقی کُردی با نامش عجین شده و اسطوره‌ شاهکار و بی‌رقیب دنیای موسیقی کُردی است که نام و یادش تا به ابد در یادها جاری است.

ترانه‌هایش نوستالژی نسل اندر نسل کُردها است و با خاطره‌های تلخ و شیرین زندگیمان پیوندی ناگسستنی دارد، هر روز در هنگام گذر از خیابان و در طول مسیر صدایش در گوش رهگذران نجوا و آوای ملکوتی‌اش در شهر پراکنده می‌شود.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

نامش حسن زیرک بود و در میان مردم به بلبل کردستان شهرت داشته و دارد، در ٨ آذر ١٣٠٠ در یکی از روستاهای بوکان پا به دنیا گذاشت.

زیرک بخشی از هویت فرهنگی کُرد محسوب می‌شود و بخش عظیمی از آهنگ‌هایش ماحصل جمع‌آوری و ضبط آوازهای سنتی مردم کُرد است که توانسته آن‌ها را از گرد باد فراموشی زمان برهاند.

زیرک تنها آوازه‌خوان ترانه‌های کُردی نبود زیرک به واسطه زندگی و اقامت در بسیاری از مناطق ایران و عراق، توانسته‌است به زبان‌های ترکی آذری، فارسی، ارمنی و لری ترانه اجرا کند.

پنج سال بیشتر نداشت که از نعمت وجود پدر محروم شد و از آن پس زندگیش با رنج و مشقت بسیار همراه شد ازدواج مجدد مادرش سبب شد که در همان کودکی برای امرا معاش به کارگری، شاگردی شربت و شیرینی فروشی، کار در چایخانه و غیره در بوکان و سایر شهرها روی آورد.

از همان اوان کودکیش به ترانه و خوانندگی علاقه وافری داشت، همین علاقه وافر او به موسیقی موجب آشنایی او با افراد خوش صدایی در بوکان شده بود.

با آنکه سواد چندانی هم نداشت اما اغلب آهنگ‌هایش را به صورت بداهه و در همان لحظه سروده است و همین موضوع بیانگر توانایی بی نظیر زیرک در دنیای موسیقی بوده است.

از بخت بدش زمانیکه شاگرد اتومبیل بوده در نبود راننده، رانندگی می‌کند و به دلیل عدم کنترل خودرو سبب مرگ یکی از مسافران می‌شود که همین امر سبب به زندان افتادن وی و مهاجرت به خارج از کشور شده است.

راه یافتن به رادیو بغداد

جلال طالبانی، رئیس جمهور درگذشته عراق سال ٢٠٠٠ میلادی در مصاحبه با مجله خاک از سال‌های حضور استاد حسن زیرک در عراق می‌گوید و با انتشار عکسی قدیمی از خودش و فردی شبیه به زیرک که در مقابل یک مسافرخانه هستند، در مجله خاک ادعا می‌کند که او حسن زیرک را در مسافرخانه "الشمال اکتبیر" دیده و شناخته و به همین دلیل زیرک را به رادیو کردی بغداد برده‌است.

ورود حسن زیرک به رادیو کُردی بغداد هم‌زمان بوده‌است با سال‌های آغازین ۱۹۵۰ میلادی، و او بنا به گفته خودش در آن‌جا با اساطیر موسیقی کُردی آن سال‌ها از جمله علی‌مردان، حسن و محمدعارف جزیری، شمال صائب، طاهر توفیق، باکوری، الیاس فرنگی (ارمنی‌تبار)، و قادر دیلان آشنا شده‌است.

و در همان سال‌های ابتدای فعالیت در رادیو بغداد مورد توجه شنوندگان قرار می‌گیرد و از آن‌جایی که شناخت و مهارت ویژه‌ای بر ملودی‌ها و ترانه‌های کردی منطقهٔ مکریان داشته و به اجرای آن‌ها پرداخته بود، توانسته بود به خوبی علاقه‌مندان زیادی را به صدایش جذب کند و به شهرت برسد.

طنین نوای حزن در ترانه‌های زیرک

روزگار اما هیچگاه به کامش نبود و در دوران حیاتش چیزی جز دربه‌دری و آوارگی و حبس نصیبش نشد؛ در دوران خدمتش در رادیو تهران و کرمانشاه بارها مورد بی‌مهری قرار گرفت و در بغداد نیز مورد شکنجه و آزار و اذیت فراوانی قرار گرفت، زندگی زیرک گویی با حزن و اندوه عمیقی عجین شده است، غمی که ترانه‌هایش را لبریز از حزن کرده است.

رادیو کردی تهران

زیرک در سال 1337 به بخش کردی رادیو ایران در تهران پیوست؛ در شهر تهران برادران مفتی‌زاده، صدیق و عبدالرحمن از دست‌اندرکاران رادیو کردی تهران بودند. مفتی‌زاده‌ها، احمد مفتی‌زاده را به همکاری دعوت کردند و او هم حسن زیرک را با خود همراه کرد و راهی تهران شدند. حضور زیرک در تهران و در رادیو کردی آن‌جا موجب خوشحالی دست‌اندرکاران شد و به این ترتیب حسن زیرک به صورت رسمی به عنوان خواننده در آن رادیو پذیرفته شد.

کار در رادیو کرمانشاه

در مرداد سال ۱۳۴۱ که رادیو کردی تهران تعطیل شد، حسن زیرک و همکارانش به کرمانشاه رهسپار شدند. رادیو کردی کرمانشاه به بخش کردی رادیو ایران تغییرنام پیدا کرد. در واقع آن برنامهٔ محلی تعطیل گردید و یک رادیوی جدید که صدای برون مرزی ایران بود آغاز به کار کرده بود که ساعات پخش برنامه هم افزایش یافت و نه تنها کشورهای منطقه بلکه بخش‌های وسیعی از اروپا و خاورمیانه را تحت پوشش قرار داد. ورود حسن زیرک به کرمانشاه و پیوستن به جمع همکاران رادیو، موجب تحرک و فعالیت بیشتر ارکستری گردید که از چند سال پیش وجود داشت و در کار تولید موسیقی و ترانه‌های کُردی قدم‌های خوبی برداشته بود.

حسن زیرک گرچه به خاطر شرایط سخت زندگی از تحصیل بی‌بهره ماند، اما استعداد کم‌نظیری در سرودن شعر و آهنگ‌سازی کردی داشت. این استعداد به همراه صدای منحصربه‌فرد او، سبب شد که ترانه‌هایش در سرتاسر مناطق کردنشین محبوبیت پیدا کند. صدای او همچنان در مناطق کردنشین به ویژه عراق و ایران، در کوچه و خیابان از خانه‌ها و مغازه‌ها به گوش می‌رسد.

صدای حسن زیرک، با ترانه‌هایی که خوانده‌است و اغلب آن‌ها بیش از ۵۰ سال پیش اجرا شده‌اند، در میان مردم کرد زبان، نوستالژیک است؛ به طوری که ترانه‌های وی در ذهن بیشتر مردم کرد، یادآور خاطرات تلخ و شیرین زندگانی آن‌هاست.

اخراج از رادیو

با این حال پس از کسب معروفیت، افرادی در ایران مانع از ادامهٔ فعالیت حسن زیرک شده و به بهانه‌های مختلف او را از رادیوهای تهران و کرمانشاه اخراج کردند. در سال‌های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۳ زندگی کارمندی زیرک به سرازیری می‌افتد و دولت به او حقوق نمی‌دهد چرا که رئیس برنامهٔ کردی وقت شکرالله بابان گفته بود: "ما نزدیک به ۱۵۰۰ ترانه با صدای حسن زیرک داریم، دیگر احتیاجی به خود او نیست."

زندان

زیرک بعد از اخراج اجباری‌اش از رادیو کرمانشاه دلشکسته به امید استخدام مجدد در رادیو کُردی بغداد به عراق می‌رود، اما در عراق بازداشت می‌شود. در آن‌جا به مدت ۱۸ ماه زندانی و شکنجه می‌شود و بعد از رهاکردن در مرز ایران و عراق، این‌بار توسط ساواک بازداشت و به زندان کرمانشاه برده می‌شود. به جهت شهرت بالای حسن زیرک در ایران و عراق، نام او همیشه دستمایه بازی‌های سیاسی یا از جایگاه‌اش در میان مردم سوءاستفاده شده‌است.

ازدواج

حسن زیرک ۲ بار ازدواج کرده‌است. همسر اول او، میدیا زندی گوینده بخش کردی رادیو تهران بود. از میدیا زندی دو دختر به نام‌های مهتاب و مهناز دارد. همچنین برای این دو دخترش چند ترانه اجرا کرده‌است. میدیا زندی در روز جمعه ۳۱ خرداد ۱۳۸۷ خورشیدی در تهران درگذشت.

همسر دوم زیرک، رابعه نام دارد که در حال حاضر نیز در قید حیات است. به گفته رابعه، حسن زیرک خودش به او گفته‌است که ۲۸۰۰ ترانه دارد که نمی‌داند چه برسر ترانه‌های گم شده آمده‌است و با آن‌ها چه کار کرده‌اند. رابعه پس از مرگ زیرک، تاکنون مجدداً ازدواج نکرده‌است و در کردستان عراق زندگی می‌کند.

زیرک به واسطه زندگی و اقامت در بسیاری از مناطق ایران و عراق، توانسته‌است به زبان‌های ترکی آذری، فارسی، ارمنی، لری ترانه اجرا کند. همچنین در بسیاری از ترانه‌های او نام‌های جغرافیایی مانند نام شهرهای ایران به وفور شنیده می‌شود. او ترانه‌هایی با مضمون میهن‌پرستی سروده‌است که به تمجید از ایران و مردم کُرد و کردستان پرداخته‌است.

حسن زیرک نه‌تنها دارای صدا و حافظه منحصربه‌فردی بود، بلکه در عین حال شعر می‌سرود و موسیقی برای آن می‌نواخت و حتی تغییراتی در شعرها و قافیه و وزن آن‌ها می‌داد.

مرگ زیرک

سال‌های پایانی زندگی حسن زیرک در تلخی و ناکامی گذشت و چندان به آوازخوانی نمی‌پرداخت. زیرک طی ۵۰ سال عمرش، بارها مورد اذیت و آزار به شکل‌های مختلف قرار گرفت، از زندانی‌شدنش در عراق گرفته تا در ایران توسط ساواک و اخراج از رادیو کُردی کرمانشاه و طرد شدن توسط سایر هنرمندان و همکارانش در رادیو سبب ناراحتی و رنجشش شده بود.

این موضوع آنقدر جدی بود که در یکی از نوارهای کاست که با صدای خودش در سال‌های پایانی زندگی‌اش ضبط شده چنین گفته‌است: هنر برای من بهره‌ای نداشت. چون کُردم و به زبان کُردی صبحت می‌کنم. هنر نزد کُرد جایگاهی ندارد. آخر مرگم نزدیک است و خداحافظی کنم و زیر خاک بروم و دیگر هیچ کُردی را نبینم.

در نهایت متأثر از آزرده خاطربودنش؛ مدتی در شهر اشنویه اقامت کرده بود و بعدها به شدت مریض شد و توسط خانواده‌اش به بوکان بازگشته و در بیمارستان این شهر بستری می‌گردد.

حسن زیرک در پنج تیر سال ۱۳۵۱، برابر با ۲۸ ژوئن ۱۹۷۲ در سن نزدیک به ۵۱ سالگی در بیمارستان بوکان به‌ علت سرطان کبد درگذشت و در دامنهٔ کوه نالشکینه (کوهی مشرف به شهر بوکان) به خاک سپرده شد.

انتهای پیام

منبع: ایسنا

کلیدواژه: مشاهیر کرد استانی فرهنگی و هنری موسیقی ک ردی ایران و عراق حسن زیرک رادیو کردی رادیو ک سال ها مردم ک

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.isna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایسنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۹۲۹۸۴۲۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

حساسیت هایی که در نماینده، روشنفکر و مردم نیست

چرا رویکرد «استیو هانکه» برای مهار تورم کشور نشدنی است؟ برای پاسخ، لازم است ویژگی های تورم را در کشور از دیدگاه سیستمی بشناسیم:

- تورم موضوعی است که غبارش بر همه کس و همه چیز می نشیند، به عبارت دیگر، تورم موضوعی «کلان مقیاس» است. در ایجاد تورم، عامل (factor) های بسیار دخالت دارند. برخی از این عوامل، «اَبَرعامل» (meta-factor) اند، یعنی در درون خود عوامل پایین دست عدیده دارند. به برخی از این «اَبَرعامل» های مربوط به تورم اشاره می شود:

- سیاست گزاری، تصمیمات و اقدامات داخلی و خارجی حکومت بر تورم اثر مستقیم و غیرمستقیم دارد. مثلاً ممکن است تصویب یک قانون جدید، اعلان جنگ و صلح، حتی قهر و آشتی بین یک حکومت با حکومت دیگر موجب افزایش یا کاهش یا تورم شود.

- طیف رنگین از دخالت عوامل انسانی بر تورم اثر می گذارد. این دخالت ها گوناگون است. در یک سر این طیف، دخالت گروه های دارای قدرت و ثروت است که با ثروت اندوزی بیشتر و در کشور ما با کسب رانت های شگفت (مانند ماجرای چای دبش) موجب تورم می شود. در سر دیگر این طیف، دغدغه ها، رفتارها و بازتاب‌های مردم عادی و محرومان از ثروت و قدرت که نگران سرپناه و نان شب اند، با روی آوردن به انواع روش های حفظ خویش در برابر فقر نیز موجب افزایش تورم می شوبد. یعنی بازتاب روانی مردم هم بر تورم مؤثر است.

- زیرساخت های کلان کشور بر تورم اثر می گذارد. برای نمونه، در این سال ها نسبت هزینه های جاری به عمرانی دولت در حدود ۹ بر یک است. به زبان ساده، اگر دولت یک دیوار آجری به طول یک متر در جایی بسازد که هزینه ی تمام شده اش ۱۰۰ واحد پولی باشد، ۱۰ برای قیمت زمین و آجر و ۹۰ واحد پولی برای دستمزد، مدیریت، رفت و آمد و غیره هزینه می کند. جالب این است که در گزارش برخی از شهرداری ها دیده ام که مدعی اند که با همان ۱۰۰ واحد پولی ۱۸ متر دیوار می سازند (یعنی نسبت هزینه جاری به عمرانی ۵/۰ است). حتی اگر گفته شود که گزارش آن شهرداری ها ۵۰ درضد خطا دارد، دولت یک متر دیوار می سازد و برخی شهرداری های مدعی ۹ متر!

نمونه ی دیگر، سیاست های مالیاتی کشور ممکن است بر تورم اثر بگذارد. در حدود نیمی از درآمدآفرینان کشور یا از پرداخت مالیات معاف اند و یا اصلا مشمول مالیات نیستند، دولت اگر همین درآمدهای مالیاتی را می داشت، می توانست کمتر پول چاپ کند.

- وضعیت کشور دچار تغییر و تحول مستمر است. یعنی وضعیت کشور متغیر و دینامیک است. این را می توان از خبرساز بودن کشور در مقایسه با بسیاری از ۱۹۴کشورهای دیگر مثلا مالزی یا هلند یا اندونزی دریافت. متأسفانه این تغییر و تحول‌ها و خبرساز بودن، نماد ثبات و توسعه نیست، بلکه در درون و بیرون به عنوان ناپایداری به شمار می آید و عمدتا اثر نامطلوب بر تورم می گذارد.

- نفتی بودن کشور موضوعی است که بسیاری از مبارزان و کنشگران در گذشته به آن کم‌توجهی کردند. «نفتی بودن» هم مانند دود سیاه بر تمام حرکات و سکنات ما نشسته است، بی آن که خود حس کنیم. ما دچار سیاست نفتی، اقتصاد نفتی، فرهنگ نفتی، حرکات و سکنات نفتی و حتی شخصیت نفتی هستیم. وقتی تعدادی از نمایندگان مجلس استرالیا از نخست وزیر رسماً پرسیدند که چرا میز جلسه اتاقش را تغییر داد و چه مصلحتی سبب شد که یک میز خوب را عوض کند، این پرسش برای ما عرف نیست. نه فقط نمایندگان مجلس ما چنین حساسیتی ندارند، این چنین حساسیت و پرسشگری در میان روشنفکران، اندیشمندان، کنشگران اجتماعی و مردم عادی ما نیست.

این ویژگی در فرد، «اخلاق نفتی» است و در جامعه، «فرهنگ نفتی» است. این همان خاک مرده ی «نفتی بودن» است که بر همه ما ریخته اند و به نوعی «بیحسی نفتی» یا «بیهوشی نفتی» ایجاد کرده است؛ سیاست، اقتصاد، فرهنگ و روان فردی و جمعی ما عمیقاً به آن مبتلا است و اصلاً احساس بیماری نمی کنیم. با چند ماه زندگی در بطن جامعه ی غیرنفتی، «بیهوشی نفتی» مانند مستی از سر می رود و یک چند خمار زندگی واقعی روی می نماید. نفتی بودن کشور در مقایسه با سایر کشورها، مانع بزرگی در برابر شدنی بودن توسعه و نیز نشدنی بودن چاره ها برای مهار تورم است (در این باره خواهم نوشت).

جمع بندی
- تورم موضوعی واقعی و برآیند ابرعامل های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، انسانی و فیزیکی دخیل است.

- ابرعامل های تورم در یک شبکه ی درهم تنیده، اثرگذاری و اثرپذیری می کنند (این تعریف وضعیت پیچیده است).

- افزایش حجم پول یکی از عوامل تبعی افزایش تورم است.

- برای تشبیه، کشور مانند یک بیمار، دچار تب شدید بر اثر عفونت تورم مخرب است که در صورت بی مهار شدن، خطر مرگ دارد. هر روز حجم پول مانند غدد چرکین افزایش می یابد و عفونت فراگیرتر می شود. وقتی عفونت نباشد، غدد چرکین هم نخواهد بود. ولی غدد چرکین، پدیدآورنده ی عفونت نیست، بلکه نشانه ی عفونت است، مانند حجم پول و تورم، هر دو ناشی از مشکلات ساختاری، کارکردی، ایمنی و پایداری کل بدن است.

ممکن است گفته شود که درست است که افزایش حجم پول خود ناشی از مشکلات بنیادین و اجتناب ناپذیر است، ولی نه مثلاً خلق پول به میزان ۶ همت (هزار میلیارد تومان) در ۲۴ ساعت. یعنی می توان کمتر پول چاپ کرد ولی چنین نمی کنند. حتی اگر این گفته درست باشد، چاپ پول بیشتر یکی از عوامل از انبوه عوامل تورم زا است.

- برگردیم به پرسش آغازین، «چرا راه حل استیو هانکه برای مهار تورم کشور نشدنی است؟». راه حل پیشنهادی هانکه به افزایش غده های چرکین حجم پول می پردازد و به ساختارها و سازوکار سیستم پدیدآورنده افزایش حجم پول نمی پردازد. به عبارت دیگر، پیشنهاد هانکه «تک عاملی» (single factor) است. در این میان یک خطای منطقی بسیار رایج در اظهارات هانکه است و آن خطا بین دلیل (sign) و علت (cause) است. دود، دلیل آتش است، علت آتش نیست. افزایش حجم پول، «دلیل» تورم است، «علت» تورم نیست.

- در سال ۱۹۶۸ وست چرچمن، یکی از پیشگامان و اعاظم علوم سیستم ها، در کتاب کلاسیک «رویکرد سیستم ها» (Systems Approach) ادعا کرد که چاره های «تک عاملی» برای موضوع های واقعی «کلان مقیاس» نشدنی است. درهمان کتاب، این ادعا را برای رفع مشکل «رفع گرسنگی» در جهان آزمود و با نشدنی بودن آن را نشان داد.

*عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر

بیشتر بخوانید:

کسانی می خواهند گاو اردک بزاید همه می بازیم با دروغ و فریب و بی انصافی انقلاب علمی خاموش و انفعال ما / پیشگامی تولید فکر نیازمند آزاداندیشی از قیدهای تحمیلی است استالین و پژوهش های جانبدارانه راه‌حل نظریه‌پرداز توسعه دانشگاه جان هاپکینز برای تورم ایران

۲۱۶۲۱۶

برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌ رویدادهای ایران و جهان اپلیکیشن خبرآنلاین را نصب کنید. کد خبر 1902353